اولین کارخانه قند خاورمیانه مخروبه شد

توليد ايرانی: کارخانه قند کهریزک اولین کارخانه قند در خاورمیانه است که در دوره قاجاریه  در شهرستان ری ساخته شده و این اثر در تاریخ ۱۱ دی ماه ۱۳۸۰ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مهندسان بلژیکی در سال ۱۲۷۳ نخستین کارخانه قند ایران را در ۷۲هزار مترمربع زمین در جنوب تهران ساختند. این کارخانه پس از چهار سال فعالیت نتوانست با قندهای وارداتی روسی رقابت کند و تعطیل شد. پس از ۳۸ سال توقف فعالیت، ماشین‌آلات این کارخانه را که فرسوده شده بود، از یک کارخانه‌ی آلمانی وارد کردند و این کارخانه مجددا راه‌اندازی شد و حدود ۲۵ سال کار کرد. پس از آن به علت آتش سوزی که اتفاق افتاد کارخانه قند ورامین احداث شد.

فعالیت این کارخانه در سال ۱۳۴۳ به ‌دلیل فرسودگی ماشین‌آلات آن متوقف شد و در سال ۱۳۵۰ شرکت جلگه که یک شرکت ساختمانی بود این کارخانه را از دولت پهلوی خریداری کرده دستگاه‌های قند را خارج می کنند و اینجا تبدیل به انبار ماشین آلات می‌شود. بعد از انقلاب تعدادی افراد حقیقی این کارخانه را از شرکت جلگه خریداری می‌کنند و درصدد بودند تا بخشی از اراضی این بنا را آزاد کنند تا بتوانند آن را تخریب و بفروشند.

پس از گذشت سالهای طولانی این کارخانه که از قدیمی‌ترین نمونه‌های معماری صنعتی در ایران است، به مخروبه ای تبدیل شده است. مالکان ادعا می کنند ۳۰سال است که سرمایه آنها بلا تکلیف است و قصد فروش ملک را دارند و میراث فرهنگی ادعا می کند که این بنا اثر تاریخی است و باید تبدیل به موزه شود.

 در همین راستا با مسئولان مربوطه گفت‌وگویی انجام داده است که مشروح آن در ذیل آمده است:
اثر تاریخی قابل فروش نیست
هدایت الله جمالی پور معاون استاندار تهران و فرماندار ویژه شهرستان ری اظهار داشت: کارخانه تولید قند کهریزک جزو اولین کارخانه های قند خاورمیانه و از آثار صنعتی ایران است. میراث فرهنگی به عنوان متولی آثار میراثی کشور در قبال حفظ این اثر تاریخی که به نوعی نماد صنعت قند خاورمیانه و ایران است، مسئولیت دارد.

وی گفت: در راستای بررسی وضعیت این کارخانه بازدیدی انجام دادیم و درخصوص نحوه حفاظت از این اثر تاریخی قرار شد میراث فرهنگی برای این اثر یک طرح مطالعاتی مناسبی را انجام بدهند و در راستای حفظ این اثر تاریخی اقدام بکنند.

فرماندار ری ادامه داد: مقرر شد با مالکان این اثر گفتگو شود بخش تاریخی حفظ شود و بخش اراضی که هیچ ارتباطی به اثر ندارد با حفظ حریم این اثر آزادسازی شود و یک نوع توافق منطقی برای حفظ این اثر تاریخی شکل بگیرد.

جمالی پور در پاسخ به این سوال که آیا مالک می تواند این بنا را بفروشد؟ گفت: اثر تاریخی قابل فروش نیست. این بنا مربوط به مردم و تاریخ و صنعت است و قابل فروش نیست. بایستی در راستای تامین حقوق مالک اقداماتی انجام شود که هم مالک بهره مند شود و هم اثر تاریخی حفظ شود و به عنوان یک موزه تاریخی مورد استفاده و بهره برداری قرار بگیرد.

وی با اشاره به رأی دادگاه بیان کرد: علیرغم تلاشهایی که شده، مالک با وکلای مجرب حکم گرفته بود و اثر تاریخی این مکان را با رای دادگاه منتفی اعلام کرده بود که مقرر شد این مسئله دوباره پیگیری شود و با دادگاه درخصوص حساسیتهای موضوع و ضرورت حفظ این اثر گفتگو شود.

جمالی پور ادامه داد: میراث فرهنگی و گردشگری ماموریت پیدا کردند این مسئله را پیگیری کنند و اگر هم ضرورتی پیدا کرد بنده به عنوان فرماندار ورود خواهم کرد و با قاضی دادگستری استان تهران و قوه قضائیه صحبت خواهیم کرد که همه کمک کنند تا اثر ماندگار تاریخ صنعت قند کشور حفظ شود.
معاون استاندار تهران در پایان تأکید کرد: حفظ و مرمت این بنا برعهده میراث فرهنگی و گردشگری است و لذا میراث فرهنگی مسئولیت دارد که به طور جدی این موضوع را پیگیری کند.

رویکرد سودجویانه و ضد حفظ میراث فرهنگی در کشور وجود دارد

پروانه سلحشوری عضو ناظر مجلس در شورای عالی میراث فرهنگی اظهار داشت: کارخانه  تولید قند کهریزک اولین کارخانه قندی است که در خاورمیانه تاسیس شده است و متاسفانه این بنای تاریخی را می‌بینیم  که تخریب های در آن صورت گرفته و تبدیل به مخروبه شده است.

عضو کمیسیون فرهنگی مجلس ادامه داد: اینکه این بنا چگونه و توسط چه کسانی تخریب شده جای بحث دارد و  شاید به مرور زمان و در اثر نرسیدن به این شکل افتاده است.  ما باید بناهایی را که به نحوی هویت ما را می رساند حفظ کنیم.

وی با اشاره به پیشروی کشورمان به سمت صنعتی شدن، گفت: اینجا پیوند صنعت و میراث است که بحث بسیار مهمی است هر جای دنیا که باشد اینها را حفظ می کنند. باید این بناها را حفظ کنیم تا کودکان، جوانان، زنان و مردان بدانند که چه تلاشهایی در گذشته صورت گرفته است.

سلحشوری با بیان اینکه بناهای تاریخی زیادی در کشور داریم، اظهار کرد: متاسفانه یک رویکرد سودجویانه، منفعت طلبانه و ضد حفظ میراث فرهنگی در کشور ما بوجود آمده و این رویکرد باعث شده این بناها را تخریب کنند و جای آنها ساختمانهای مدرن تجاری زده شود که واقعا بار هویتی را از ما می گیرد.

نماینده مردم تهران در ادامه تصریح کرد: به نظرم هم بخش خصوصی و هم مالکانی که اینجا حق دارند و از نظر حقوقی نیز به آنها حق داده می شود به یک نظر جمعی برسند تا اینگونه بناها حفظ بشود. اگر مالکان قبول کنند، اینجا را با کمک هم بسازیم و نفعش به مالکان برسد یعنی این بنا به عنوان یک بنای تاریخی مرمت و بازسازی شود و بازدیدکنندگان استفاده کنند که درآمد دائمی برای مالکان می شود.

وی با بیان اینکه مالکان قصد فروش دارند اما قیمتی که گفته اند در توان شهرداری و میراث نیست، افزود: متاسفانه میراث فرهنگی برای حفظ بناها بودجه ای در دست ندارد به نظر من شهرداری باید ورود کند و همچنین بخش خصوصی علاقمند به حفظ میراث فرهنگی و نهادهایی که علاقمند به این حوزه هستند  می توانند ورود پیدا کنند تا بتوانیم با آنها همکاری کنیم و به یک نتیجه درستی در این زمینه برسیم.

اعتراض میراث فرهنگی به رأی دادگاه

امیر مصیب رحیم زاده رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان ری اظهار داشت: کارخانه قند کهریزک که دارای مالک خصوصی می‌باشد یکی از بناهای تاریخی ایران است در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

وی افزود: یک سری تخریب ها در این کارخانه صورت گرفته بود که ما پیگیری قضایی کردیم. رأی محکمه دادگاه به نفع مالک بوده ولی ما به نظر دیوان اعتراض کردیم و مجددا مستندات خود را ارائه خواهیم داد.

رحیم زاده بیان کرد: درصورتی که مالک همکاری کند با شهرداری به توافق برسد و این بنا احیا شود، مالک هم منتفع می شود و در حوزه گردشگری و کاربری که میراث تعیین می‌کند درآمدزایی می شود و با توجه به موقعیت مکانی و مسیر تردد در محور اتوبان قم حتما برای مالک سودآوری خواهد داشت.

طبق بازدیدی که مسئولان مربوطه از این کارخانه داشتند قرار شد جلساتی با مالک، میراث فرهنگی و شهرداری برگزار شود و به یک نتیجه قطعی برسند. حال باید دید پس از سالهای طولانی تکلیف این میراث صنعتی که تبدیل به مخروبه شده، مشخص می شود؟ و چه تصمیمی گرفته می‌شود تا این بنای تاریخی حفظ شود و مالکان کارخانه نیز متضرر نشوند.