گنبد، گلدسته و سازه‌هاى فلزى کارگاه صنایع فلزی پارس+عکس

توضیح: مقاله زیر درباره گره های چوبی توضیح داده شده است و جنبه آموزشی دارد. ولی ما در کارگاه صنایع فلزی پارس گره های سنتی فلزی و گنبدها و سازه های فلزی سنتی تولید می نماییم. برای توضیح بیشتر به صفحه های «درباره کارگاه» و “سفارش” مراجعه نمایید.
تاریخچه
گره چینی چوب از هنرهای ظریفی است که از اوایل دوره اسلامی در ایران رایج بوده است. برخی پژوهشگران احتمال داده اند استفاده از این هنر از دوران خلفا عباسی آغاز شده و در قرن 6 تا 8 هجری قمری در مصر و سوریه متداول شده و از همان زمان به ایران رسیده است.
بر اساس شواهد و آثار موجود پیشینه هنر گره چینی در معماری ایران به دوره سلجوقی و صفوی باز می گردد و خاستگاه آن نیز شهر اصفهان بوده است. از این سبک کار به طور معمول در ساخت درهای اماکن متبرکه، مقابر، منابر و از مشبک در پنجره های منازل و کاخ ها و نرده ها استفاده می شده است. از دوران صفوی به بعد تعبیه شیشه های رنگی در چوب های مشبک رایج شده و در اصطلاح به “ارسی” مشهور شد. هنرهای چوبی پس از صفویه به خصوص در دوران قاجار نه تنها تکامل فنی نداشت بلکه با افت فنی نیز روبرو شد. البته هنر ارسی سازی در این دوره به اوج خود رسید.
به طور کلی از چوب و فرآورده های آن در بناهای صد سال اخیر به عنوان مصالحی موثر در ستونهای چوبی، پوشش سقف های دوجداره خارجی و توفال سازی، در ساختن پنجره های ارسی و پنجره های ظریف با کارهای هنری مختلف گره سازی، قواره بری و غیره استفاده شده است.
تعریف گره چینی
گره چینی به هنری ایجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شیشه های رنگی در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدتگرای هندسی که به طور هماهنگ در یک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته می شود. در واقع هندسه نقوش و گره کشی جزء جدانشدنی این هنر به حساب می آید.
در اصطلاح هنری گره چینی عبارت است از مجموعه ای از شکل های هندسی که با نظم و ترتیب و پیچ و شکل های هماهنگ و قرینه در کنار هم چیده شده اند. در تعریف دیگر، گره چینی عبارت است از یک ترکیب هماهنگ از شکلهای هندسی به هم پیچیده، موزون و جذاب که با استفاده از خط های راست شکل گرفته است.
اجزای گره
آلت: واحد کار در گره، آلت نامیده میشود. آلت در لغت به معنی ابزار، افزار واسطه ای میان فاعل و مفعول برای رسیدن به اثر است ودر واقع همان خط مرزی اطراف لقاط میباشد خطهای مرزی در گرههای گوناگون متفاوت هستند.
لقط: در گره لقط به شکل های گره گفته میشود، که از خطهای مستقیم و بر اساس قاعدهای منظم به شکلهای هندسی در آمده و در یک قاب یا زمینه محدود شده است. لقاط میتوانند ساخته شده از چوب و یا شیشه و یا هر جنس دیگری باشند.
فرآیند تولید
روش تولید گره چینی به این صورت است که ابتدا طراحی و ترسیم گره مورد نظر براساس اندازه کار انجام می شود. سپس از روی قسمت های مورد نیاز گره رسم شده، الگو یا قالب برداشته می شود و چهارچوب یا کارگاه در اندازه مورد نظر ساخته می شود.
گره ها اتصالات کوچکی از چوب هستند که به صورت زبان های به یکدیگر قفل می شوند و نقش های زیبایی را به وجود می آورند که هر چه ظریف تر باشند، از نظر هنری ارزش بیشتری دارند. برای ایجاد نقش گره، چوب ها به ضخامت بند رسم شده بریده و در عین حال چوبهای واگیره (قطعاتی که در کار تکرار می شود ) از قالب های آماده شده تهیه می شود. سپس به وسیله اره پشتبنددار، زاویه های اتصالات روی چوب را برش می زنند و با رنده ابزار، روی آلت ها ابزار می زنند. سپس دو سر هر یک از آلت ها فاق و زبانه (یا هر نوع اتصال دیگر که مورد نظر استاد کار باشد) می زنند و در آخر، کار چیدن گره و درگیر کردن اتصال های ساخته شده و شیشه های رنگی برش خورده کار به پایان میرسد.
نمونه های تاریخی
از بهترین نمونه های گره چینی در ایران می توان عمارت چهل ستون، هشت بهشت و خانه های تاریخی خانه اعلم، شیخ الاسلام، سوکیاس در اصفهان و تعدادی از خانه های تاریخی کاشان همچون خانه طباطبائی ها، خانه عباسیان، خانه بروجردی ها و تعدادی دیگر از این انواع خانه ها در یزد و شهرهای قدیمی را نام برد.