مالیات ابزار مردمی کردن بودجه نفتی در اوج تحریم‌ها

توليد ايرانی:برخلاف کشورهای توسعه یافته در دنیا که نسبت مالیات از تولید ناخالص ملی و نیز بودجه های سالانه آن‌ها بسیار بالا است، اما در ایران نقش مالیات در تولید ناخالص ملی بسیار اندک و در بودجه های سالانه نیز اندک است. به عنوان مثال، در سال 2018، سهم مالیات از تولید ناخالص ملی فرانسه بیش از 46 درصد بوده است. این کشورها با وجود تنوعی که در اقتصادهای خود دارند تلاش کرده اند تا سهم مالیات را از درآمدهای نسبت به سال های گذشته ارتقاع دهند.  در بسیاری دیگر از کشورهای توسعه یافته مالیات به عنوان یک منبع مهم و پایدار برای درآمدهای دولت محسوب می شود.
اخذ مالیات البته صرفا برای افزایش درآمدهای دولت نیست بلکه اخذ مالیات یکی از روش های مهم افزایش شفافیت و رقابت پذیری در اقتصاد از طریق وضع مشوق های مالیاتی برای صادرات و نیز افزایش عدالت اقتصادی از طریق بازتوزیع درست منابع است. همچنین از آنجا که تمامی روندهای اخذ مالیات در داخل کشورها صورت می‌گیرد، نمونه بارز یک ابزار درونزا برای تقویت اقتصاد و نیز جبران کسری های هزینه دولت است. از این رو برای کشوری مانند ایران که در تحریم های شدید اقتصادی قرار دارد به عنوان یک ابزار درونزا وغیر قابل تحریم بسیار مفید خواهد بود البته نه از طریق افزایش مالیات بر تولید بلکه از طریق شناسایی ظرفیت های دیگر از جمله مالیات بر انباشت ثروت است. با این همه اما سهم مالیات از تولید ناخالص در ایران بسیار اندک و مطابق اظهارات رسمی مسئولان مالیاتی کشور، به صورت متوسط حدود 8 درصد است. نمودار زیر سهم مالیات از تولید ناخالص ملی در برخی از کشورهای توسعه یافته و ایران را نشان می دهد.

مقایسه سهم مالیات از تولید ناخالص ملی در کشورهای مختلف
 همانطور که داده های نمودار فوق نشان می دهد، سهم مالیات از تولید ناخالص ملی در بسیاری از کشورهای توسعه یافته قریب به نیمی از تولید ناخالص ملی آن ها است در حالی که در ایران این عدد بسیار کم و حدود 8 درصد است. این سهم اندک در حالی است که در ایران، ظرفیت های زیادی به غیر از بخش تولید که اتفاقا باید در این شرایط با ابزارهای مالیاتی حمایت شوند، وجود دارد که به دلایلی از جمله غیر شفاف بودن فعالیت های آن ها امکان دریافت مالیات وجود ندارد. از این رو عزم دولت برای افزایش درآمدهای مالیاتی و به تبع آن شناسایی ظرفیت های جدید مالیاتی، می تواند منجر به افزایش شفافیت اقتصادی نیز شود.

*جایگاه نامناسب ایران در شاخص جهانی پرداخت مالیات
همچنین در شاخص جهانی پرداخت مالیات نیز وضعیت شاخص پرداخت مالیات در ایران چندان مطلوب نیست. ایران در شاخص پرداخت مالیات از بین 190 کشور، رتبه جهانی ۱۴۹ را به خود اختصاص داده است. شاخص های مدنظر بانک جهانی در این ارزیابی علاوه بر نرخ، زمان و تعداد دفعات دریافت مالیات، مؤلفه‌هایی همچون «زمان لازم برای دریافت مستندات درخصوص استرداد مالیات بر ارزش‌افزوده»، «زمان لازم برای استرداد مالیات بر ارزش‌افزوده»، «زمان لازم برای پذیرش اصلاحیه مالیات بر درآمد شرکت‌ها» و «زمان لازم برای ارزیابی و اعمال اصلاحیه مالیات بر درآمد شرکت‌ها» است. وضعیت ایران در شاخص ها نامناسب است و همین مساله سبب تنزل جایگاه ایران در این رتبه بندی شده است. به گونه ای از سال 2014 تا 2018، رتبه ایران 10 پله سقوط کرده و از 139 در سال 2014 به 149 درسال 2018 رسیده است.
در حال حاضر با اعمال شدن تحریم های شدید اقتصادی از سوی آمریکا بر مهمترین منبع درآمد دولت یعنی نفت که منجر به کاهش شدید درآمدهای دولت شده است، بهترین فرصت برای سر و سامان بخشیدن به نظام مالیاتی کشور و بالابردن سهم مالیات به عنوان یک منبع پایدار و درونزا از تولید ناخالص ملی و کاهش کسری بودجه دولت به وجود آمده است.