تاسیس پارک‌های شیمیایی راهی برای بی اثر کردن تحریم‌ها

به گزارش توليد ايرانی، شروع دور تازه تحریم‌های نفتی که در حال حاضر در بر میزان فروش نفت ایران تاثیر گذاشته است، زمانی بی‌اثر خواهد شد که از شیوه سنتی فروش نفت خام فاصله گرفته و روش‌های هوشمندانه دیگر دنبال شود. در روش مرسوم، صادرات نفت خام در محموله‌های بزرگ و در حدود ۲ تا ۳ میلیون بشکه‌ای انجام می‌گیرد که شناسایی آن‌ها ساده‌تر از کشف و رهگیری محموله‌های کوچک و پراکنده است.

همچنین این صادرات تک محصول، مشتریان محدود و مشخصی در دنیا دارد. ۴۰ پالایشگاه در کشورهایی مشخص مانند چین، هند، کره جنوبی، ژاپن، ترکیه، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، یونان و افریقای جنوبی هستند که خریدار نفت خام ایران هستند[1]. زیرا ساختار این پالایشگاه ها با خصوصیات نفت ایران سازگاری بالایی دارد به طوری که برای پالایش نفت‌های دیگر متحمل دشواری بیشتری خواهند شد. اما زمانی که فشارهای سنگین آمریکا این کشورها را تهدید کند، طبیعی است که به دنبال نفت جایگزین باشند یا لااقل واردات خود از ایران را کاهش دهند. در این حالت مواضع سیاسی این کشورها در میزان فروش نفت ایران مؤثر خواهد بود. بنابراین مشخص بودن مشتریان و دسترسی آسان آمریکا برای تحریم و تهدید آن‌ها عیب دیگر شیوه مرسوم فروش نفت است.

خام فروشی؛ نقطة ضعف ایران
در صورتی که در شرایط تحریم که صادرات نفت خام با مشکل مواجه شده است به جای صادرات نفت، فراورده های نفتی صادر شود، تنوع محصولات صادراتی و متعاقباً تعداد و تنوع مشتری‌های جهانی نیز افزایش می‌یابد. از طرفی صادرات بخش زیادی از این فرآورده‌ها از طریق خودروهای سنگین، خط لوله و نهایتاً کشتی به کشورهای همسایه امکان‌پذیر است. در این روش که آن را « توزیع از طریق شبکه مویرگی» نامیده‌اند محموله‌ها کوچک‌تر و مشتریان بیشتر هستند. پس رهگیری این خرید و فروش‌ها برای عاملان تحریم دشوارتر خواهد شد. بنابراین عاقلانه به نظر می‌رسد که ایران برای رباییدن این ابزار تحریم از دست دشمن به توسعه و حمایت از صنایع پالایش و پتروشیمی روی آورد.

نفت ایران به لحاظ تنوع، دارای سبک‌ترین نفت خام و میعانات گازی تا نفت خام سنگین است. گاز طبیعی، اتان، پروپان، بوتان و LPG همه محصولاتی هستند که در منابع نفتی ایران وجود دارد. از نفت خام بیش از ۵۰ محصول پتروشیمیایی حاصل می‌شود. واحدهای صنایع پتروشیمی ایران محصولاتی تولید می‌کنند که عمدتاً شامل کودهای شیمیایی، اوره، فسفات دی‌آمونیم، کودهای مخلوط نیترات آمونیم، مواد اولیه پلاستیک، پی وی سی و دی او پی، مواد شیمیایی نظیر اسید سولفوریک، اسید کلریدریک، آمونیاک، گوگرد و دوده هستند. با این حال، این محصولات در مقایسه با ده ها هزار مشتقی که از نفت و گازهای طبیعی به کمک تکنولوژی پیشرفته پتروشیمیایی بدست می‌آید، بسیار اندک است[2].

ایجاد ارزش افزوده از نفت خام با احداث پارک شیمیایی
گفته شده است تولید محصولات پتروشیمی تا سال 2050 میلادی نزدیک به نیمی از رشد تقاضا برای نفت خام را به خود اختصاص می دهد. آژانس بین المللی انرژی (IEA) اعلام کرده است که انتظار می رود تقاضا برای نفت خام از سوی تولید کنندگان محصولات پتروشیمی در سال های آتی از بخش حمل و نقل به عنوان بزرگترین محرک رشد تقاضای جهانی، پیشی گیرد.[3] در دنیا کشورهای بسیاری برای ایجاد ارزش افزوده از نفت خام اقدام به احداث پارک‌های شیمیایی کرده‌اند.

 پارک‌های شیمیایی به صورت کاملا حرفه‌ای سایت‌های صنعتی را مدیریت می‌کنند. اوپراترهای پارک‌های شیمایی خدمات گسترده‌ای به سرمایه‌گذاران در صنایع مختلف شیمیایی ارائه می‌دهند. از این طریق سرمایه‌گذاران می‌توانند کسب و کار خود را با تمرکز روی هدف اصلی خود که تولید محصولات شیمیایی متمرکز کنند و دیگر نگران سایر جنبه‌های تجارت از جمله مدیریت، بسته‌بندی، ارسال، فروش و ... نباشند چون این پارک‌ها این خدمات را به صورت مشترک به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهند.

از مهم‌ترین پارک‌های شیمیایی موفق جهان می‌توان به لودویک شاپل آلمان، پارک صنعتی نپیک انگلستان، آنترپ بلژیک، هیستون آمریکا، مپتافوت در تایلند، جزایر جورانگ سنگاپور و الجبیر عربستان سعودی اشاره کرد[4]. به گفته رضا درخشان فر، نماینده شرکت مشاوران مدیریت سرمایه گذری ارگ : « کشور ایران موقعیتی راهبردی برای ایجاد پارک‌های شیمیایی دارد، همچنین دارای مزیت دسترسی به خوراک و دسترسی به بازار است. اما موقعیت سرمایه‌گذاری در توسعه زیر ساخت‌ها هنوز به شکل نهادینه در کشور ایجاد نشده است. شبکه سازی و اشتراک، بیشترین اهمیت را در توسعه دارد و در مقابل عوامل اقتصادی خارجی کمترین تاثیر را دارد.»[5]  لازم است شبکه‌ای متشکل از بخش خصوصی در این عرصه فعال شود و دولت باید زمینه این حضور را فراهم کند.

جواد قیصریان‌فرد، کارشناس صنایع پایین‌دستی پتروشیمی، در این رابطه گفته است: «کشورهای پیشرو در عرصه تولیدات مواد پتروشیمی و شیمیایی سال‌ها است با بهره ‌گیری از مدل پارک‌های صنعتی پتروشیمی و شیمیایی و ایجاد بنگاه‌های کوچک و متوسط پتروشیمی دانش بنیان، توانسته‌اند به تولید محصولات جدید، کارآفرینی و ایجاد شغل‌های پایدار، کاهش هزینه تولید و در نهایت کسب حداکثر ارزش افزوده از مواد خام پتروشیمی دست یابند[6].» بنابراین تکمیل زنجیره ارزش فراورده‌های نفتی و محصولات بالادستی پتروشیمی، نه تنها راهگشای تحریم‌های نفتی خواهد بود بلکه مزیت نسبی ایران در نفت و گاز را تبدیل به مزیت رقابتی خواهد کرد.