چهار مروارید تاریخی در آغوش خلیج‌فارس

به گزارش توليد ايرانی؛    با ورود اسلام به ایران، تاثیرات دین بر جنبه های مختلف زندگی مردم آغاز شد. این تاثیرات در همه ی جنبه های زیست ایرانیان نمود پیدا کرد به طوری که بخش مهمی از معماری ایران را معماری اسلامی تشکیل می دهد. در دوران اسلامی ساخت شهرها نیز دستخوش تغییراتی شد که مهم ترین نشانه آن، مرکزیت مسجد در محلات قدیمی است و بافت قدیم شهر بوشهر نیز از این قائده مستثنی نیست.

چهار محله ی قدیمی بوشهر که به نام های دهدشتی، شنبدی، بهبهانی و کوتی شناخته می شوند، همگی گرد مساجد خود رشد یافته اند. اگر چه بعدها و با گسترش گمرک و خیابان های مرکزی، برخی از این مساجد جزیی از جداره بیرونی محلات به نظر می رسند، اما همچنان عنصر مرکزی و نقطه ثقل بافت قدیم بوشهر محسوب می شوند.

به مناسبت ۳۱ مرداد ماه، روز جهانی مساجد، سری به چهارمحل قدیمی بوشهر و مساجد آن زده ایم تا به کمک بانیان و پیشکسوتان آن ها، بخشی از تاریخ شفاهی این پایگاه های اجتماعی و مساجد چهارمحل بوشهر را ترسیم کنیم.

از درب گمرک بوشهر که سمت بافت قدیم سرازیر می شوی، اولین محله ای که به آن می رسی، محله ی دهدشتی است. اگرچه این کوی نیز مثل سایر محلات بافت قدیم مساجد معروف دیگری هم دارد، اما همیشه همه آدرس ها به همان مسجد اصلی که به نام "دهدشتی" معروف است ختم می شود، همان مسجدی که در فیلم اربعین ناصر تقوایی به تصویر کشیده شده است.


بانوی مسجد ساز
با یکی از قدیمی های این محله که از پیشکسوتان نوحه خوانی استان بوشهر نیز هست قرار گذاشته ام. «مصطفی گراشی» درباره تاریخچه مسجد شنبدی به ایسنا گفت: "یکی از بزرگترین اشکالات مساجد بوشهر این است که تاریخ مکتوبی ندارند و تاریخ شفاهی موجود هم به رشته تحریر درنیامده تا سندی معتبر به نام تاریخچه مساجد داشته باشیم. با این حال آنچه از قدیمی ترها نقل شده، تاریخچه مسجد دهدشتی به ۳۸۰ الی ۴۰۰ سال پیش باز می گردد."

او ادامه داد: "این محله به دلیل مجاورت با دریا و گمرک که شاهراه آبی کشور محسوب می شده، مهاجرینی از شهر دهدشت استان کهگیلویه و بویراحمد را میزبانی می کرده که در همین مکان فعلی مسجد چادر می زدند و مجالس روضه خوانی و عزاداری خود را برپا می کردند. این مراسمات برپا بوده تا این که پس از ۴۰ الی ۵۰ سال، بانوی سیده و تاجری از اهالی دهدشت، با اهدای مبلغی بنای اولیه این مسجد را به پا می کند."

گراشی اظهار کرد: "متاسفانه تاریخ احداث اولیه بنا را نداریم اما در بازسازی مسجد، سنگی یافته شد که در آن تاریخ بازسازی مسجد را سال ۱۲۵۵ هجری، یعنی چیزی بیش از ۱۸۵ سال پیش عنوان کرده است. این سنگ نوشته همچنان موجود است و در منزل یکی از معتمدین نگهداری می شود. نامگذاری این مسجد نیز با توجه به خاستگاه بنیانگذاران آن مسجد "دهدشتی" نامیده می شود."

جایی برای ۳۶۵ روز سال
گراشی که خود متولد محله ی دهدشتی است، پیشینه فعالیت در مسجد را این گونه بیان کرد: "در بوشهر قدیم، همه ی زندگی مردم به مسجد مرتبط بود. از عیش تا عزا و هرگونه تغییری که در زندگی مردم اتفاق می افتاد، نقطه ثقل و تصمیم گیری آن مسجد و پیشکسوتان آن بودند. این مسئله در تمام چهار محل قدیم بوشهر جریان داشت و این مسجد هم یکی از پایگاه هایی بود که در زندگی مردم به درستی نقش آفرینی می کرد."

این پیرغلام اباعبدالله افزود: "از سال ۱۳۳۶ که مرحوم جهانبخش کردی زاده (بخشو) شروع به نوحه خوانی در این مسجد می کند، به واسطه حضور ایشان مراسمات این مسجد شهرت بیشتری پیدا می کند. البته از زاویه دیگر، محبوبیت ملی و مورد وثوق قرار گرفتن مرحوم بخشو نیز علاوه بر لطف حضرت اباعبدالله، به واسطه حضورش در این پایگاه بوده است."

گراشی اضافه کرد: "در آن دوره، مسجد برای هر ۳۶۵ روز مردم برنامه داشته و تنها به محرم و صفر و رمضان اکتفا نمیشده. در تمام سال کلاس های قرآن و نهج البلاغه و نشست های تفسیر برگزار می شده و برای هر شب حضور مردم در این مسجد برنامه خاصی در نظر گرفته میشده است."


مساجد، الگوی احیاء بافت قدیم
مصطفی گراشی در خصوص نقش معماری مساجد در بافت قدیم می گوید: در برهه ای از دهه ۷۰، موضوع بازسازی بافت قدیم بوشهر مطرح شده بود. مهندس مشاور شهرداری در آن پروژه، نظریه قابل توجهی داد، آن مشاور گفته بود که اگر ما به احیاء این چهار مسجد بپردازیم و نقش قدیمی و قدرتمند آنها را بازسازی کنیم، مردم نیز به واسطه عقاید و اقبالی که به مساجد دارند، با رفت و آمد خود باعث احیاء بافت قدیم بوشهر می شوند."

وی اضافه کرد: "به نوعی مساجد چهارمحل عاملی برای احیا بافت قدیم معرفی شده اند که حرف حقی است. چرا که مسجد به ویژه در چهارمحل، در زندگی مردم، نقش اجتماعی و دینی مهمی را ایفا می کند و تنها محلی برای نماز خواندن و روضه شنیدن نیست. همه ی امور زندگی مردم در این مساجد برنامه ریزی و تصمیم گیری میشده است."

سنگری برای انقلاب
گراشی با اشاره به نقش فعال مسجد دهدشتی در برهه های مختلف تاریخ گفت: "در ایام انقلاب، پایگاه شروع تظاهرات و رفتارهای مدنی بر علیه رژیم طاغوت نیز این مسجد بوده است. روحانی بزرگی مثل آیت الله سید مصطفی حسینی داشتیم که با دعوت از روحانیون بزرگی مثل آیت الله عبایی خراسانی، قرائتی و دیگر چهره های سرشناس مردم را بیدار می کردند. فراموش نمی کنم در اربعین سال ۱۳۵۵ که اولین تظاهرات بوشهر پس از سخنرانی آقای قرائتی از مسجد جامع عطار (یکی دیگر از مساجد محله دهدشتی) شکل گرفت. در بهمن ماه سال ۱۳۵۶ نیز در مسجد دوانی ها (از دیگر مساجد همین محله) و همزمان با تظاهرات مردم، یک نمایشگاه کتاب و عکس با موضوع جنایات ساواک توسط آیت الله صفایی بوشهری –امام جمعه فعلی بوشهر- که در آن زمان دانش آموز و اهل همین محله بود برنامه ریزی و برگزار شد که باعث جنب و جوش و تحرک بیشتری در جریان انقلاب در بوشهر شد."

برای آینده احساس خطر می کنیم 
پیشکسوت مسجد دهدشتی بوشهر تاکید کرد: "ما برای آینده احساس خطر می کنیم. به جز ۶ خانواده، هیچ یک از اهالی قدیمی دیگر در این محله زندگی نمی کنند. البته قسمت عمده ی آنها با توجه به تعلق خاطری که نسبت به مسجد و محله خود دارند برای نماز و مراسم مختلف از نقاط مختلف شهر به همین مسجد باز می گردند."

گراشی افزود: "یکی از آسیب های بزرگ که در بسیاری از مساجد دیده می شود و دامنگیر خود ما نیز هست، به روز نبودن مساجد است. ما معتقدیم امروز باید آنقدر جاذبه داشته باشیم که جوانان برای گذران اوقات خود به مسجد مراجعه کنند. باید بتوانیم اینترنت در اختیار آنها قرار بدهیم و آن ها را با فضای مجازی سالم آشنا کنیم تا بتوانند زیر نظر خود ما رشد کنند و با مسجد عجین شوند."

حق مسجد گرفتنی است
مصطفی گراشی بیان کرد: "متاسفانه مساجد نتوانسته اند حقوق خود و مردم پیرامون را مطالبه کنند. خیلی رک بگویم امروزه حق را باید با لابی گری گرفت. دستگاه های مرتبط و مسئول رقمی بسیار بسیار جزئی به مسجد پرداخت می کنند که همان نیز عادلانه توزیع نمی شود. برای گرفتن حق مساجد باید کفش آهنی پوشید و پشت در اتاق برخی التماس کرد که نه روحیه ما این چنین است و نه خدا و پیغمبر راضی اند که اینطور مدد بطلبیم. این امر وظیفه دستگاه ها است و باید نسبت به عملکرد و بازدهی مساجد آن ها را حمایت کنند."

در ادامه مسیر به سمت نوک شبه جزیره بوشهر، به محله و "مسجد شنبدی" می رسیم. سراشیبی بلند جلوی مسجد، نشانه ی خوبی برای افرادی است که آدرس این مسجد را جستجو می کنند. در یک شب که کرونا هنوز در هوای شهر جولان می دهد، عده ی کمی از قدیمی های مسجد به صورت متفرق و فرادی مشغول نماز خواندن هستند. پای صحبت دو تن از بانیان مسجد شبندی می نشینیم.
«یوسف مساعدی» و «عبدالرحمن مظلوم زاده»، هر دو متولد همین محله هستند و از کودکی در مسجد خدمت کرده اند.

پژوهشی روی تاریخ مساجد نشده
عبدالرحمن مظلوم زاده با اشاره به قدمت مسجد شنبدی به ایسنا گفت: "در تاریخ شفاهی نقل شده این مسجد، قدمت بنای آن به اواسط دوره زندیه برمی گردد. این مسجد اول خیلی کوچک بوده و در اندازه یکی از رواق های آن فضا داشته که بعدها توسط آقای عدنانی زمین های اطراف نیز به آن اضافه شد و به این شکل درآمده. شخصی به نام شنبد ابن صالح آل عصفور از خاندان شیخ حسن آل عصفور، در سال ۱۳۲۰ هجری قمری این مسجد را به شکل امروزی بنا گذاشته است."

یوسف مساعدی، دیگر پیشکسوت مسجد شنبدی در گفت وگو با ایسنا عنوان کرد: "این مسجد بارها مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته که آخرین بار در سال ۱۲۹۷ هجری قمری بوده است. متاسفانه در چهارمحل، هیچ کس هیچ سندی که واقعیت ماجرا را مشخص کند که این مساجد چه زمانی و توسط چه کسانی بنا یا تعمیر شده اند ندارد و تنها از صد سال پیش این اسامی در دسترس است. در واقع برای مسجدی که بیش از سیصد و اندی سال قدمت دارد، تنها اطلاعاتی از صد سال پیش و آن هم به صورت پراکنده از کتب مختلف گردآوری شده است."

سنت ها تحت تاثیر مهاجرت
مساعدی که دغدغه ی حفظ سنت های بومی به شکل اصیل آن را دارد می گوید: "اولین ضربه ای که این محله خورد، هجرت مردم آن به سایر نقاط بوشهر است. الان که با هم صحبت می کنیم شاید ۴ الی ۵ خانواده قدیمی در این محله زندگی می کنند و سایرین، مهاجرینی از کشور افغانستان یا سایر شهرهای کشور هستند. همه ی آن ها انسان های محترمی هستند اما هیچ آشنایی با اقدامات و سنت های این محله و مسجد ندارند. یکی از بزرگترین صدمات این مسجد، هجرت اهالی قدیمی آن بود. البته اهالی قدیمی به دلیل عِرقی که به محل دارند سعی می کنند همیشه حضور پررنگی در مراسم و آیین های برگزار شده داشته باشند."

وی تعمیق روابط حسنه چهارمحل قدیم را از اولویت های روز مساجد دانست و گفت: "سالیان درازی سوء تفاهمات زیادی بین مردم چهارمحل بود اما با ورود نیروهای جدید به مساجد، به ویژه پس از دهه ۸۰، پیوند دوستی عمیقی میان مساجد شکل گرفت. مثلا ماه مبارک رمضان، هر شب با حضور همه اهالی چهار محل، در یکی از مساجد جمع می شویم و مراسم را برگزار می کنیم."

از پشت میزها به درون محراب بیایید
مساعدی از آسیب های مترتب بر مساجد شهر نیز اینگونه گفت: "متاسفانه برخی از مسئولین گرفتار میز شده اند. تا زمانی که نگاهمان به پست باشد، نمی توانیم ظرفیت های موجود را ببینیم. اوقاف و سازمان تبلیغات، پرچمدار مساجد هستند، اما ببینید در طول یکسال، چندبار در این مسجد حضور پیدا می کنند؟ و وقتی که مراجعه می کنند برای رفع مشکلات حتی در حد قول هم نمی دهند. امروزه هم که شاهد سرزندگی این مسجد هستید، همگی به لطف کمک های اهالی مسجد و محله است. اگر خدای ناکرده یکی از کولرهای مسجد دچار مشکل شود برای تعمیر آن به سختی می افتیم."

این معتمد محله ی شنبدی اظهار کرد: "یکی از اهال مسن مسجد که مسئولیت جمع آوری وجوهات را
به عهده دارد، باید ساعت ها در ادارات بنشیند تا بتواند کمکی برای مسجد جمع آوری کند. باور کنید این کار طاقت فرساست و خیلی ها حاضر به انجام آن نیستند."

مظلوم زاده نیز اضافه کرد: "اهالی شهر (چهارمحل) دیگر در شهر نیستند. نگرانم که اگر ما مُردیم، چه کسی چراغ مسجد را روشن نگه می دارد؟"

از جنب و جوش هر ساله تا تعطیلی امسال
در نوک شبه جزیره بوشهر، درست همانجا که گمرک تمام می شود، محله ای به نام بهبهانی یا به لفظ بوشهری ها "بهبونی" وجود دارد. محله ای که قسمت عمده ی آن، فدای طرح گسترش گمرک بوشهر و خیابان انقلاب شد. همه ساله در روزهای منتهی به محرم در مقابل "مسجد باباحاجی" کوی بهبهانی جنب و جوش عجیبی به پا بود. اما امسال، ویروس کرونا باعث شده تا این مسجد برای حفظ سلامتی نمازگزارانش، تا ابلاغ پروتکل های جدید تعطیل بماند.

برای کسب اطلاعات در خصوص این مسجد سراغ دو تن از پیشکسوتان آن رفتیم. «علی اکبر اکابریان» ۸۴ ساله که با شرایط جسمی نه چندان مطلوبش میزبان گشاده رویی بود و «عبدالحسین کدوبری» که از شیراز و به شکل تلفنی اطلاعات خوبش را با ایسنا در میان گذاشت. 

تجار متدین و نیک اندیش
علی اکبر اکابریان صندوقچه ی تاریخ شفاهی محله ی شنبدی است. او بسیاری از اتفاقات را خود دیده و مابقی را به صورت سینه به سینه شنیده و برای ما نقل می کند: "در ابتدا، مراسمات عزاداری محله بهبهانی در مسجد غریب و سنج و دمام و سینه زنی در خانه علم برگزار می شده. بعد از فوت آقای علم که گفته می شود دسیسه انگلیسی هاست، مراسمات به مسجد باباحاجی منتقل می شود.

مسجد باباحاجی در ابتدا به نام دیگری توسط آیت الله یزدی و به کمک تجار بهبهانی ساکن این محله
(حاج باقر بهبهانی، میرزا حبیب بهبهانی، حاج رضا بهبهانی) که همگی انسان های بزرگ و اهل دین بودند ساخته شد. این تجار همگی در خدمت دستگاه امام حسین بودند و هزینه هر دهه مراسم عزاداری را یکی از آن ها تقبل می کرد. سال ها بعد با بازگشت آیت الله بلادی (که از مجتهدین به نام کشور بود) به بوشهر، ایشان امامت جماعت مسجد را به عهده گرفت. او شاید تنها مجتهد ایران بود که تورات را هم از حفظ بود."

او ادامه داد: "سنگ بنای اول این مسجد بیش از ۱۲۰ سال پیش گذاشته شد، اما به دلیل عدم رسیدگی دچار آسیب های زیادی شد. پس از آن باباحاجی آن را تعمیرات اساسی کرد این مسجد به اسم مسجد باباحاجی معروف شد."

عبدالحسین کدوبری دیگر پیشکسوت این مسجد در این باره گفت: "این مسجد در سال ۱۲۹۴ هجری قمری توسط مرحوم یحیی باباحاجی بازسازی گردید. از قدمت پیش از آن اطلاعات زیادی در دسترس نیست ولی در تاریخ شفاهی نقل شده که قبل از بازسازی هم این مکان کاربرد مسجد داشته است. این محله به دلیل داشتن تجارت خانه های بزرگ و اعیان نشین بودن آن، همواره مورد توجه بوده است، به طوری که اولین بانک تجاری بوشهر به نام بانک شاهی یا نمایندگی امپریال بانک انگلستان در این محله بوده، که پس از شروع به کار بانک ملی، به بندر بصره نقل مکان می کند."

ثروتی که در راه خیر خرج میشد
اکابریان که خود از نسل خانواده های اهل تجارت بوده است می گوید: "در این محله تجاری زندگی می کردند که فقط به کسب درآمد فکر نمی کردند. همه ی آن ها در زمان مراسم مذهبی بخشی از هزینه ها را تقبل می کردند و هر شخص عهده دار هزینه یک دهه یا بیشتر از مراسم می شده است."

او با اشاره به رسم زیبایی در بوشهر قدیم گفت: "در محلات دیگر، هزینه به صورت کُمپونی (مشارکت=معادل واژه انگلیسی company) و به صورت خرد خرد توسط اهالی جمع آوری می شده و البته بعضی وقت ها اشخاصی هم هزینه یک دهه مراسم را به عهده می گرفتند. اما به طور کلی هزینه ها به صورت کُمپونی بوده و تنها در محله بهبهانی، تجار مذهبی کل هزینه را تقبل می کردند که این امتیاز ویژه مسجد بهبهانی بوده. این تجار همگی از شهر بهبهان خوزستان به بوشهر مهاجرت کرده بودند و در اینجا مشغول به تجارت و زندگی بودند."

عبدالحسین کدوبری به جنبه ی خاص دیگر این مسجد اشاره کرد و گفت: "فعالیت در ایام عزاداری ائمه و به ویژه ماه محرم و صفر و ماه رمضان در همه ی محلات بوشهر رونق داشته است. اما تخصص و شهرتی که دمام زنان محله ی بهبهانی داشته اند، بدون تعارف در هیچ مسجد دیگری وجود نداشته است. مثل مرحوم بمانعلی باباحاجی یا خانواده بردک نیا و ابن رومی که همگی نسل اندر نسل از دمام سازها و دمام زنان مطرح بوشهر بوده اند و هنوز اولاد و اولاد زاده های آن ها مشغول به فعالیت هستند. همچنین بسیاری از نوحه خوانان مطرح بوشهر برای اولین بار در این مسجد نوحه خوانی کرده اند. مثلا ناخدا عباس دریانورد در این مسجد نوحه خوانی کرده و بزرگان دیگری نیز بوده اند که به دلیل تعدد و امکان از قلم افتادن نام برخی از بزرگان، از آوردن نام همه آن ها و سایر دمام زنان مطرح می گذرم."

نهضت جنوب و ممنوعیت دمام
کدوبری با اشاره به یکی از اتفاقات مهم پیرامون مسجد باباحاجی گفت: "این مسجد همواره یکی از پایگاه های حرکات مردمی بوده. مثلاً در نهضت مردمی جنوب به رهبری آیت الله حاج سید عبدالله بلادی، نقش فراوانی داشته است. در سایر مقاطع تاریخی مثل انقلاب اسلامی و جنگ نیز این مسجد دارای سابقه درخشانی بوده و با تقدیم ۹ شهید به میهن خدمت کرده است."
وی اضافه کرد: "در زمان رضا شاه پهلوی به دلیل تعصبات سنتی، مراسم سنج و دمام در برخی مواقع باعث بروز تنش هایی در مرز محلات می شده. چندین بار افراد منفی نگر با بزرگنمایی، این موضوع را به مرکز منتقل می کنند و مقصر همه ی مشکلات را دمام معرفی می کنند. از مرکز دستور لغو دمام زنی می آید اما با پیگیری و دستور آیت الله بلادی، این ممنوعیت برای مسجد بهبهانی و تمام بوشهر لغو می شود."

درب مسجد به روی مسئولین باز است
کدوبری از پیشکسوتان مسجد باباحاجی معتقد است باید نقش مسئولان شهر به ویژه مسئولان فرهنگی و مذهبی در مساجد بیشتر شود.

او با ابراز ناخرسندی از نحوه تعامل مسئولین با مساجد گفت: "امروزه بدون تعارف هیچ گونه حرکتی از آن ها نمی بینیم. نه از ما سوال می کنند که چه می کنید و نه می پرسند که مسجد را چطور اداره می کنید. هزینه های مسجد از کجا تامین می شود و چه نیازهایی دارید؟ ما در مسجد نیازهای فرهنگی داریم و با این روند، چند صباح دیگر هیچ جوانی را در مساجد نخواهیم دید. باید قوای جاذبه در مساجد را تقویت کنیم. مگر چقدر می شود جوانان را با سنج و دمام و سینه زنی در مسجد نگه داشت؟ از ندیدن جوانان در مسجد خون دل می خوریم. انتظار داریم همه ی مسئولان فرهنگی و نهادهای مرتبط با مساجد به صورت فعالانه با ما همکاری کنند. ما از حضور و همکاری همه ی آنها استقبال می کنیم اما حضورشان به دلیل مشغله یا سایر دلایل بسیار کمرنگ است. این روزها ما بیشتر با آن ها در تماسیم تا آن ها با ما!"

این پیشکسوت توضیح می دهد: "در حال حاضر با پذیرش پیشنهادات جوانان و در اختیار دادن مسئولیت های اجرایی به آن ها در حال ظرفیت سازی برای آینده مسجد هستیم. اما این کافی نیست. مسئولین به ما سر بزنند و مشکلات مردم را بشنوند. درب مساجد همیشه باز است و با حضور مسئولین در این مساجد و گره گشایی از کار مردم می توانند خود را در کنار مردم ببینند."

مسجد شیخ سعدون یا کوی کوتی
از گمرک بوشهر به سمت کنسولگری انگلیس ها می آییم. نمادی از تلاش نافرجام روباه پیر برای استعمار ایران در دوران قاجار و البته سمبلی از اهمیت استراتژیک بوشهر در آن دوره. محله ی کوتی نسبت به سه محله ی دیگرِ بافت قدیم، کمی جدیدتر است و به همین دلیل ساختمان های تاریخی
بیشتر و سرپا تری در آن وجود دارد.

به گزارش ایسنا، از جمله ساختمان های بکر این محله، "مسجد شیخ سعدون"، مسجد مرکزی کوی کوتی است. در این مسجد زیبا با «حسین وردیانی»، از جمله موسفیدهای این محله به صحبت نشستیم.

حکمرانان بوشهر و همزیستی مسالمت آمیز ادیان
وردیانی پیشینه مسجد محله ی کوتی را این چنین تشریح کرد: "پیش از دوران زندیه، دو طایفه از نجران عربستان به بوشهر وارد می شوند. شیخ مذکور که از طایفه ابومحیری و شیعه بوده و عده ای نیز اهل سنت با او همراه بوده اند. بعدها اهل سنت در ۵۰ متری این مکان، مسجدی را به نام مسجد جامع اهل سنت بنا می کنند که هم اکنون هم وجود دارد و از سال ۱۱۳۰ هجری قمری و با احداث مسجد شیخ سعدون، به صورت مسالمت آمیز در کنار هم زندگی می کرده اند. علاوه بر آن، کنیسه یهودیان نیز در کنار این دو مسجد و همچنین کلیسای نوظهور مسیحیان نیز در سوی دیگر مسجد وجود داشته. یعنی سه دین و دو مذهب اسلام در کنار هم زندگی می کردند و در طول تاریخ تا به امروز هیچ گونه مشکلی میان پیروان این ادیان در بوشهر رخ نداده است."

وی افزود: "در سال ۱۱۳۰ هجری قمری شیخ سعدون، یکی از فرزندان شیخ مذکور بنای این مسجد را می گذارد. او به عنوان والی منطقه از طرف حکومت زندیه انتخاب می شود و اولین قرارداد تجاری بین انگلیس و ایران توسط شیخ سعدون امضا می شود. نام مسجد نیز به تبعیت از نام بنیانگذار آن، شیخ سعدون انتخاب می شود. در خصوص نام محله نیز دو روایت مطرح است که "کوت" به معنی جای بلند است و اگر از این منطقه به سایر نقاط شهر نگاه کنید، یک سراشیبی کامل را می بینید. روایتی دیگر نیز، وجود ساختمان کنسولگری انگلیس و عَلَم آن در این محله است که به علم کوتی معروف بوده و این محله نیز، کوی کوتی نام گرفته است."

مسئولیت های اجتماعی مساجد
حسین وردیانی که خود از پیشکسوتان ورزش استان بوشهر است گفت: "در این مسجد با تشکیل کانون فرهنگی شهدای گمنام، در تابستان ها برای بچه ها کلاس های فرهنگی برگزار می شد و بعدها با سرپوشیده کردن سوله برگزاری مراسمات، فعالیت های ورزشی نیز به این مجموعه اضافه شد. ورزش صبحگاهی بانوان، پینگ پنگ و دارت، البته تا پیش از شیوع کرونا همه روزه در حال برگزاری بوده. به عنوان مسئولیت اجتماعی نیز خیریه ای در مسجد داریم که از سال ۱۳۸۰ عده ای را تحت پوشش دارد و به صورت منسجم به آنها کمک رسانی می کند.

وردیانی اضافه کرد: "یکی از وظایف مساجد انسان سازی است. در همه ی مساجد چهارمحل افرادی را داشته ایم که به هر دلیل ما آن ها را طرد کرده ایم و از دست ما خارج شدند. بعد از انقلاب و جنگ و به دلیل توجه به حوزه های دیگر، برخی از نیروهای محلات هرز رفته و به سمت مسیرهای دیگر رفتند. اما خوشبختانه خیلی از آن ها برگشتند و امروز به مسجد خدمت می کنند."

خدمات رایگان مساجد
این پیشکسوت کوی کوتی اظهار کرد: "یکی از دغدغه های همیشگی مسئولین، کمبود سرانه فضای ورزشی استان است. این در حالی است که همه ی مساجد ما دارای یک سوله بزرگ حداقل ۳۰۰ متری هستند. دولت باید همّت کند و با سرپوشیده کردن و تجهیز آن ها به وسایل خنک کننده، این فضاها را به سرانه ورزشی شهر اضافه کند. این فضا که فقط در دهه اول محرم، دهه آخر صفر و ماه مبارک رمضان کاربرد دارد می تواند در طول سال به فعالیت های فرهنگی، ورزشی و آموزشی اختصاص پیدا کند. مثلا آموزش های شهروندی مثل آموزش آتش نشانی، مصرف بهینه برق، بهداشت خانواده و... در این مکان ها برگزار شود. 

مدارسی که فضای کافی ندارند می توانند جلسات و امتحانات خود را در این سوله ها برگزار کنند. حتی دانشکده معماری و خوابگاه آن که در این محله واقع شده و بیش از ۱۲۰ دانشجو در آن مستقر است می تواند از این فضا بهره مند شوند. ما پیشنهاد آن را به رؤسای دانشگاه داده ایم که این فضا و حتی فضای حسینیه که فرش شده است به صورت رایگان برای برگزاری برنامه ها و مراسم در اختیار دانشکده قرار بگیرد، که البته از این پیشنهاد استقبالی نشده است."

مساجد مطالبه گر؛ مسئولین فراموش کار
وردیانی مساجد را سنگرهای مطالبه گری نامید و گفت: "ما به عنوان هیئت امنای مسجد همیشه در حال مطالبه حق محله از نهاد های مختلف بوده ایم. بارها مسئولین را دعوت کرده ایم و به نهادهای مختلف مثل شهرداری، فرمانداری و استانداری رفته ایم. مسائل و مشکلات را مکتوب گزارش داده ایم و حتی جلسه ای به پیشنهاد معاون عمرانی استاندار و با حضور نمایندگان چهارمحل و مسئولین شهری برگزار شد که مصوباتی هم داشت، اما آن مصوبات هیچ وقت اجرایی نشد."

وی افزود: "تکیه ما بر حضور جوانان تا حد زیادی و با فعالیت کانون و امام جماعت مسجد موفق بوده اما برای اقدامات بیشتر نیاز به بودجه از طرف دولت داریم. برای یک اردو یا استخر بردن جوان ها، هزینه زیادی نیاز است که از دست قشر کارمند که عمده نمازگزاران مسجد هستند خارج است."

وردیانی مسجدها را فرصتی برای پیشرفت شهر می داند و معتقد است: "مساجد چهارمحل که همگی در مجاورت با بافت قدیم و دریا هستند در ایامی مثل عید نوروز، محلی برای حضور گردشگران و خدمات دهی به آن ها هستند و دولت باید این ظرفیت ها را ببیند، امکانات آن را تامین کند و از آن استفاده کند. مساجد حتی موجب جذب گردشگر هم می شوند که این موضوع نیازمند رسیدگی به ساختار بافت قدیم و بازار مرکز شهر است."