تولید گامت ماهی آزاد دریای خزر در ماهی قزل‌آلا با سلول‌های بنیادی

توليد ايرانی:سمانه پورسعید، دانش آموخته مقطع دکتری دانشگاه تربیت مدرس که این پروژه در قالب رساله تحقیقاتی وی با راهنمایی دکتر محمد رضا کلباسی عضو هیات علمی دانشکده منابع طبیعی و علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس و دکتر حسین بهاروند، دکتر سیده نفیسه حسنی و دکتر گرو یوشیزاکی به نتیجه رسیده است، با اشاره به اینکه بسیاری از ماهیان به ویژه گونه‌های اقتصادی به دلیل برداشت بی رویه از منابع آبی، آلودگی آب‌ها و تخریب زیستگاه‌ها و مناطق تخم‌ریزی در معرض خطر تهدید و یا حتی انقراض قرار گرفته‌اند، گفت: این امر بسیاری از محققان را به دنبال یافتن روش‌هایی برای جلوگیری از وقوع این رویداد مخرب ملزم کرده است.
وی افزود: در این راستا روش‌های نوین بر پایه زیست فناوری سلولی، برای نیل به اهداف مختلف از جمله حفظ ذخایر ژنتیکی گونه‌های در معرض تهدید توسعه یافته است که در آن‌ها به طور عمده از سلول‌های بنیادی استفاده می‌شود.

پورسعید با اشاره به انجام کار تیمی در این پروژه علمی، گفت: در راستای حفاظت از گونه ارزشمند اقتصادی و در شرف انقراض ماهی آزاد دریای خزر، پژوهشگران دانشکده علوم دریایی دانشگاه تربیت مدرس با همکاری مشترک محققان پژوهشکده سلول‌های بنیادی پژوهشگاه رویان و دانشگاه علوم و تکنولوژی دریایی توکیو برای نخستین بار در کشور موفق شدند از طریق کشت سلول‌های بنیادی اسپرماتوگونی ماهی آزاد دریای خزر و پیوند درون صفاقی این سلول‌ها به لاروهای قزل‌آلای رنگین کمان، ماهی کایمر تولید کنند. کایمر به موجودی اطلاق می‌شود که سلول‌هایی با ترکیب ژنتیکی متفاوت در آن موجود حضور دارند. به عبارت دیگر قسمتی از سلول‌های موجود کایمر مشتق از سلول‌های داخلی میزبان و بخش دیگر مشتق شده از موجود دیگر است.

دانش‌آموخته دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اینکه در سال‌های اخیر ذخایر این گونه ارزشمند دریای خزر بشدت کاهش یافته و امکان صید مولدین و تکثیر مصنوعی آن جهت رهاسازی به دریا و حفظ ذخایر آن محدود شده است، افزود: با پیوند سلول‌های بنیادی اسپرماتوگونی این ماهی به ماهی قزل‌آلای رنگین کمان به روش غیر مستقیم از ذخایر ژنتیکی این گونه با ارزش محافظت خواهد شد. به عبارت دیگر با این فناوری ماهیان کایمر قزل‌آلایی ایجاد شده‌اند که به‌جای گناد خود پس از بلوغ، تخمک و اسپرم ماهی آزاد دریای خزر را تولید می‌کنند. بدین طریق با تکثیر ماهیان کایمر در بازه زمانی کوتاه‌تر می‌توان به تعداد قابل ملاحظه‌ای بچه ماهی آزاد که گونه مناسبی جهت پرورش در قفس در دریای خزر محسوب می‌شود، دست یافت.
بر اساس اعلام دانشگاه تربیت مدرس، پورسعید در پایان به بخشی از نتایج این پژوهش که در مجله بین‌المللی General and Comparative Endocrinology به چاپ رسیده است، اشاره و تصریح کرد: نتایج نشان داد که سلول‌های بنیادی ماهی آزاد دریای خزر پس از پیوند درون صفاقی قادر هستند به سمت جایگاه ابتدایی ماهی قزل‌آلای رنگین کمان مهاجرت کرده و با حمایت سلول‌های سوماتیک ماهی میزبان در هنگام بلوغ به سمت تولید تخمدان در ماهیان ماده و بیضه در ماهیان نر کایمر توسعه و تکامل یابند.