نگاهی به بازیگران اکوسیستم کارآفرینی ایران

توليد ايرانی:بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد که یکی از مشکلات اکوسیستم کارآفرینی ایران این است که سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و دانشگاه‌ها حجم کمی از سرمایه‌ خود را در تعامل با استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و بیشتر تبادلات سرمایه‌ای آن‌ها با یکدیگر است. این بدان معناست که سرمایه‌های موجود در کشور به جای سرازیر شدن در فضای کارآفرینی کشور، بین نهادهای زیرساختی در حال تبادل است.
در همین زمینه امیر رودی، پژوهشگر مجموعه تترا و عضو جامعه اندیشکده‌های ایران به این موضوع پرداخته است که متن کامل آن از نظرتان می گذرد:

بازیگران اکوسیستم کارآفرینی داخلی و نقش‌ها و روابط بین آن‌ها
نقش‌ها در اکوسیستم کارآفرینی ایران تنوع کمتری نسبت به اکوسیستم کارآفرینی بین‌المللی دارند؛ لذا این اکوسیستم پیچیدگی کمتری نیز نسبت به اکوسیستم کارآفرینی بین‌المللی دارد. البته با توجه به ثروت‌زا بودن این اکوسیستم انتظار می‌رود به تدریج به همان پیچیدگی دست یابد. در ایران نقش‌های اکوسیستم کارآفرینی به سه دسته تقسیم می‌شوند: دسته اول نهادهای دولتی و حاکمیتی هستند که بیشتر در رگولاتوری و توسعه‌ی اکوسیستم فعالیت می‌کنند؛ دسته دوم نهادهای زیرساختی اقتصادی یا علمی مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری هستند؛ و دسته سوم نهادهایی مرتبط با کارآفرینان هستند؛ مانند شتاب‌دهنده‌ها، مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری که ارتباط بسیار مستقیم و قوی با کارآفرینان و استارتاپ‌ها دارند. بین این بازیگران روابط مختلفی برقرار است که مهم‌ترین آن‌ها رابطه سرمایه‌گذاری و حمایت و رابطه مدیریت و مالکیت است
به طور کلی، ۱۳۰ نهاد فعال در اکوسیستم کارآفرینی ایران وجود دارند که در این میان ۱۰ نهاد دولتی (مانند معاونت علمی، وزارت ارتباطات، سازمان فناوری اطلاعات، شهرداری و ...)، ۴۷ نهاد زیرساختی اقتصادی یا علمی (مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری، بانک‌ها، شهرک‌های علمی تحقیقاتی، دانشگاه‌ها و ...) و ۷۳ نهاد مرتبط با کارآفرینان (مانند شتابدهنده‌ها، مراکز رشد، پارک‌های علم و فناوری، سازمان‌های مردم‌نهاد، استارتاپ‌ها و...) وجود دارند.
بررسی میزان ارتباط این نهادها با یکدیگر نشان می‌دهد که حجم ارتباطات داخلی بین نهادهای مرتبط با کارآفرینان زیاد است. به علاوه، ارتباطات داخلی بین نهادهای زیرساختی علمی و اقتصادی نیز زیاد است. اما میزان تعاملات این دو دسته با یکدیگر زیاد نیست و این نکته منفی این اکوسیستم است. این بدان معنی است که سرمایه‌گذاران، شرکت‌ها و دانشگاه‌ها حجم کمی از سرمایه‌خود را در تعامل با استارتاپ‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و بیشتر تبادلات سرمایه‌ای آن‌ها با یکدیگر است.

بازیگران اکوسیستم کارآفرینی بین‌المللی و نقش‌های آن‌ها
در اکوسیستم کارآفرینی بین‌المللی نسبت به اکوسیستم کارآفرینی ایران تنوع نقش‌ها و بازیگران و ارتباطات و تعاملات آن‌ها بسیار بیشتر است. به طور خلاصه این بازیگران و نقش هریک از آن‌ها در این اکوسیستم کارآفرینی به صورت زیر است:
دولت و سازمان‌های دولتی: مهیا کردن زیرساخت‌های فنی و قانونی و تسهیل گردش کار و هماهنگی‌ها؛
شرکت‌های بزرگ: عامل شکل‌گیری سازمان‌های نوپا یا استارتاپ‌ها با اعلام کردن نیازها و مشکلات خود؛
سازمان‌های خیریه، حمایت‌گر و مردم‌نهاد: حمایت در قالب برگزاری رویدادها و جشنواره‌های کارآفرینی؛
رسانه‌ها: انعکاس فعالیت‌ها و اطلاع‌رسانی برای جامعه کارآفرینان و فرهنگ‌سازی درباره مشکلات آن‌ها؛
سرمایه‌گذاران: تامین مالی در قالب‌های فرشتگان، خطرپذیران، جمع‌سپاری، قرض‌الحسنه، فرابورس و...
شویق‌کنندگان: مردم و شرکت‌هایی که صرفا برای علاقه به عنوان مشوق به این حوزه وارد می‌شوند؛
مروّجین: افراد و شرکت‌هایی که فراتر از علاقه، روابط کاری گسترده خود را در خدمت کارآفرینان قرار می‌دهند.
سازمان‌های واسط و تشکیلات صنفی: متمرکزکننده فعالیت‌ها و سخنگوی فعالان و کارآفرینان؛
شتاب‌دهنده‌ها: تأمین مالی اولیه و مهیا کردن فضای کار، برنامه عملیاتی، آموزش‌های مرتبط و جلسات ارائه به سرمایه‌گذاران برای مدت محدود؛
مراکز آموزشی: تربیت‌کننده نیروی متخصص برای سازمان‌های نوپا؛
انکوباتورها و مراکز رشد دانشگاهی: کمک به راه‌اندازی و تجاری‌سازی اختراعات و دانش‌های آکادمیک؛
مهیاکنندگان خدمات: در مراحل اولیه سازمان‌های نوپا، خدمات ارزان و حرفه‌ای به آن‌ها ارائه می‌کنند.
 مراکز ارائه‌دهنده فضای کار گروهی: مهیاکننده امکانات اولیه برای کارکردن سازمان‌های نوپای مستقل؛
 تیم‌ها و مجموعه‌های نوپا (استارت‌آپ‌ها): هسته اصلی اکوسیستم؛
 مربیان: تجربیات، شبکه و روابط کاری گسترده خود را در اختیار استارت‌آپ‌ها و کارآفرینان قرار می‌دهند؛
 بازار و فن‌بازار: محلی که محصولات و خدمات ایجاد شده در معرض معرفی و فروش قرار می‌گیرد.

مدل‌های اکوسیستم کارآفرینی در نقاط مختلف دنیا
مدل‌های اکوسیستم کارآفرینی، نگاره‌هایی ذهنی هستند که در آن به دسته‌بندی نهادهای فعال و مشخص نمودن ارتباط این نهادها با یکدیگر می‌پردازد. این مدل‌ها در دو دسته مدل‌های عام که چارچوب کلی اکوسیستم را ترسیم می‌کنند و مدل‌های خاص که برای یک منطقه مشخص و متناظر با یک مساله واقعی طراحی شده‌اند، قرار می‌گیرند. در این بخش از پژوهش دو مورد از نمونه‌های برتر مدل‌های عام مورد بررسی قرار می‌گیرند.

اکوسیستم کارآفرینی مرکز نوآوری و بهره‌وری آلمان
یک اندیشکده زیر نظر وزارت اقتصاد است که تحقیقات مختلفی حول اکوسیستم‌های استارتاپی انجام داده است. این اندیشکده یک بوم اکوسیستم طراحی کرده است که شامل ۱۱ بخش اصلی است: فعالان حوزه تحقیق و توسعه، افراد متخصص و مستعد، آموزش و پرورش، زیرساخت و پشتیبانی، خط‌مشی‌ها، مالی و سرمایه‌گذاری، روندها، بازارها، شرکت‌ها، مشتریان و شبکه فعالان موفق. در این مدل مفهومی در چهار گام بازیگران کلیدی معرفی می‌شوند؛ جایگاه آن‌ها در ساختار کلی مشخص می‌شود؛ ارتباطات میان بازیگران تعیین می‌شود و فرصت‌های رشد و برنامه‌های توسعه‌ای مشخص می‌شود.

مدل اکوسیستم کارآفرینی آیزنبرگ
آیزنبرگ استاد رشته مدیریت کاربردی مؤسسه بابسون گلوبال و مسئول پروژه ساخت اکوسیستم کارآفرینی بابسون است. ایشان ۶ عامل کلیدی برای موفقیت کشورها در توسعه کارآفرینی پیشنهاد می‌کند: فرهنگ سودمند و مساعد، خط‌مشی‌های توانبخش و رهبری، در دسترس بودن اعتبار مالی مناسب، وجود سرمایه انسانی با کیفیت، بازارهای مناسب برای فعالیت‌های اقتصادی و شماری از پشتیبانی‌های بنیادین و زیربنایی. البته هر یک از این عوامل نیز، به نوبه خود در بردارنده عوامل کوچکتری هستند که بیان آن‌ها در این مجال نمی‌گنجد.

خلأهای اکوسیستم کارآفرینی ایران از نظر موسسات بین‌المللی
با بررسی همه‌جانبه و استفاده از تحلیل‌های اکوسیستم کارآفرینی انجام شده توسط ۶ موسسه معتبر بین‌المللی، نقاط خلأ اکوسیستم کارآفرینی ایران شناسایی شده است. مهم‌ترین این خلأها عبارتند از:
 شکاف بین وضعیت نیروی انسانی با بازارکار و تکنولوژی
 رویکردها و اقدامات نادرست دولت و حاکمیت
 ریسک‌پذیری پایین سرمایه‌گذاران
 فقدان وجود رقابت و نگاه جهانی
به نظر می‌رسد مهم‌ترین مشکل در اکوسیستم کارآفرینی ایران، ضعف سرمایه‌گذاری است. البته تحلیل‌های ۶ موسسه معتبر بین‌المللی از اکوسیستم کارآفرینی ایران نیز خلاهایی از جمله «شکاف بین وضعیت نیروی انسانی با بازارکار و تکنولوژی، رویکردها و اقدامات نادرست دولت و حاکمیت، ریسک‌پذیری پایین سرمایه‌گذاران وفقدان وجود رقابت و نگاه جهانی» را نشان می‌دهد.