پرونده ویژه «رونق تولید» نشریه تأملات رشد منتشر شد

توليد ايرانی:پس ازآن که اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۷، مسیر پرماجرا و دشواری را طی کرد و شوک ارزی رخ‌داده، منجر به تعمیق رکود و آسیب به بخش تولیدی کشور شد، رهبر معظم انقلاب برای سومین بار، عنوان سال را به موضوع «تولید ملی» اختصاص دادند و سال ۱۳۹۸ را، سال «رونق تولید» نام‌گذاری فرمودند. 
اما رونق تولید چه الزامات و اقتضائاتی دارد؟ نگرش ما به مقوله تولید، چقدر در بهبود این وضعیت مؤثر است؟ مسئله تولید در دولت‌های بعد از دفاع مقدس، چه روندی را طی کرده است؟ پاسخ به پرسش‌هایی ازاین‌دست، محور نوشتارهای علمی پرونده ویژه «رونق تولید» در شماره سوم نشریه «تأملات رشد» مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام شده است. 
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی، در سخنرانی نوروز سال ۱۳۸۶، جنگ اقتصادی را عرصه نبرد استکبار با نظام اسلامی برشمردند و در شهریور ۱۳۸۹، مفهوم «اقتصاد مقاومتی» را در دیدار با کارآفرینان وارد نظام مفاهیم دستگاه تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری کشور کردند. سرانجام در بهمن ۱۳۹۲، ایشان با ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، نقشه کلی مقاومت اقتصادی کشور در شرایط جنگ اقتصادی را ارائه نمودند.
از سال ۱۳۸۷، تقریباً عناوین همه‌سال‌ها با جهت‌گیری مسائل اقتصادی کشور و با هدف اصلاح مسائل ساختاری اقتصاد ایران از سوی ایشان انتخاب شد. به‌مرور افکار عمومی تحلیل رهبر انقلاب از اهمیت یافتن مضاعف مسئله اقتصاد برای انقلاب اسلامی را درک و کارهایی ولو پراکنده و غیرمنسجم آغاز شد. در میان عناوین سال، مقوله «توسعه تولید ملی»، یکی از محورهای اساسی و ارکان کلیدی نقشه مقاومت اقتصادی، از سوی ایشان مورد تأکید قرار گرفت؛ به‌گونه‌ای که در دهه ۱۳۹۰ شمسی، سال‌های ۱۳۹۱، ۱۳۹۵ و حالا ۱۳۹۸، بر این کانون اصلی اصلاح اقتصادی اشاره‌ کرده‌اند.
در نگاه نویسندگان این پرونده ویژه، تولید در اقتصاد امروز ایران، با دو چالش روبرو است: یکی قابل‌کنترل و اصلاح است و دیگری از جمله متغیرهای غیرقابل‌کنترل است. متغیر قابل‌کنترل، چالش‌های داخلی و تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌های نادرست داخلی است که در ادبیات روزانه به «خودتحریمی» معروف شده است. بسیاری از مسائل بخش تولید در کشور، معلول مقررات، قوانین داخلی و ساختارهای اداری و اجرایی بوروکراتیک است. قوانین اساسی اقتصاد مانند قانون پول، قانون مالیات، قانون کار، قانون تأمین اجتماعی، قانون نظام بانکی و بسیاری از قوانین دیگر سال‌هاست که سخن از اصلاح و تحول آن‌ها زده می‌شود؛ ولی خبری از تغییر نیست. مقررات و سیاست‌های دولت در شرایط جنگی نیز حائز اهمیت است؛ انتخاب‌هایی که در عین داشتن نوعی انعطاف، از اتهام خلق‌الساعه بودن مُبرا باشد.
چالش غیرقابل‌کنترل، استفاده دشمن از ابزاری به نام «تحریم» است. «ریچارد نفیو»، مسئول تیم طراحی تحریم‌ها علیه ایران در دوره قبل در دولت «بارک اوباما»، در ابتدای سال ۲۰۱۸ میلادی کتابی با عنوان «هنر تحریم‌ها، نگاهی از درون میدان» منتشر کرد و به تشریح چارچوب فکری و عملی خود در طراحی تحریم‌ها علیه ایران پرداخت.
کتابی که حاوی تجربه‌های جالبی برای جنگ امروز اقتصادی کشور نیز هست. به باور «نفیو»، تحریم‌گذاری به‌عنوان ابزار استراتژیک در دستگاه سیاست خارجی ایالات‌متحده، نه امری صرفاً فنی، بلکه بیشتر هنر تصمیم‌گیری و به کار گرفتن خلاقانه ابزارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. به‌عنوان‌مثال، «ریچارد نفیو» نشان می‌دهد که چگونه در عین تحریم کالاهای اساسی کشور، واردات کالاهای لوکس را از تحریم معاف کرده تا به احساس اجتماعی تحریم‌شدگی در جامعه ایران، بیشتر دامن بزند. در نگاه او، هنر تحریم چیزی شبیه هنر شکنجه کردن است و آمریکا از هر ابزاری که زمینه احساس درد و زوال استقامت را ایجاد ‎کند، استفاده کرده و می‌کند؛ اما نکته مهم قابل ذکر در این کتاب آنجاست که نفیو اشاره می‌کند کانون اصلی اصابت تحریم‌ها برای ایجاد احساس درد در جامعه ایران، «توان تولید ملی» ایرانیان بوده است؛ چراکه در تحلیل آن‌ها، آسیب بخش تولید بلافاصله باعث تغییر سفره مردم شده و این منجر به افزایش درد اجتماعی می‌شود و در نتیجه، دولتی که سرکار باشد، برای حفظ مقبولیت خود ناچار به دادن امتیازاتی می‌شود.
بنابراین تولید از درون و بیرون، امروز نقطه میدانی جنگ اقتصادی است. تأکید بر تولید مولد و دارای خلق ارزش‌افزوده مؤثر و نه صرفاً مونتاژی و سرهم‌بندی‌شده، موجب اشتغال مولد و پایدار، ثبات قیمت‌ها و پیشرفت بلندمدت اقتصادی کشور خواهد شد.
در این پرونده، پژوهشگران مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام نوشتارهایی پیرامون مختصات، الزامات و ابعاد تحول و رونق اقتصادی نگاشته‌اند. در این نوشتارهای تخصصی، تلاش شده است تا با تحلیل تاریخی، مشخص شود چرا اقتصاد، بعد از سه دهه برنامه‌های توسعه در دولت‌های مختلف، در ردیف مسائل فوری و اولیه کشور باقی‌مانده است؟ و موانع اصلی در این اصلاحات اقتصادی چه بوده است؟. از این رهگذر کوشش شده است تا با تغییر ذهنیت‌ها، منظرهای جدید در نگاه به مقوله «تولید ملی» موردتوجه قرار گیرد و از ضرورت مطالبه تخصصی از چرایی کنش‌ها و سیاست‌های انتخابی مسئولین سخن گفته‌شده است. 
این پرونده به‌ صورت مجزا و در دو نسخه الکترونیک (rushda.ir/?p=6391) و چاپی (rushda.ir/?p=6257) جهت استفاده علاقمندان در فروشگاه اینترنتی مرکز رشد دانشگاه امام صادق علیه‌السلام (رُشدا) عرضه شده است.